عبد الرحمن جامی


 نورالدين عبدالرحمن بن احمدبن محمد دشتي . از اساتيد مسلم نظم و نثر فارسي در قرن نهم هجري است . رضي الدين عبدالغفور که از خواص شاگردان اوست در شرح احوال وي آرد: «ولادت حضرت ايشان در خرجرد جام بوده است . وقت العشاء ثالث و العشرين من شهر شعبان سنه سبع عشر و ثمان ماءة (شب بيست و سوم ماه شعبان سال 817 ه' .ق .) لقب اصلي ايشان عمادالدين و لقب مشهور نورالدين است و اسم ايشان عبدالرحمن و در بيان تخلص خود فرموده اند:
مولدم جام و رشحه قلمم
جرعه جام شيخ الاسلامي است
لاجرم در جريده اشعار
بدو معني تخلصم جامي است .
وي سبب مولد خود جام و نيز بجهت ارادتي که بشيخ الاسلام احمد جامي (متوفي در 536 ه' .ق .) داشته به جامي تخلص کرده است . او در قصيده اي که مختصري از احوال خود را بنظم آورده گويد:
بسال هشتصد و هفده ز هجرت نبوي
که زد ز مکه به يثرب سرادقات جلال
ز اوج قله پروازگاه عز و قدم
بدين حضيض هوان سست کرده ام پر و بال .
پدر وي احمدبن محمد دشتي از مردم دشت اصفهان بوده و جد او محمد دختر امام محمد شيناني را در عقد خود داشته و احمد پدر ايشان از او متولد شده است و از آنجا به خرجرد جام رفته اند و جامي در آنجا بدنيا آمده و به اعتبار موطن اصلي خود ابتدا تخلص به دشتي ميکرده و بعدها بجهاتي که ذکر شد به جامي تخلص کرد. مولف «رشحات » در باب تحصيلات وي گويد: «چون ايشان در صغر سن همراه والد شريف خود بهرات آمده اند در مدرسه نظاميه اقامت کرده اند و بدرس جنيد اصولي که در عربيت ماهر بوده درآمده اند. و مطول را در محضر ايشان تلمذ کردند و پس از آن بدرس مولانا خواجه علي سمرقندي که از بزرگان تلامذه ميرسيدشريف جرجاني بوده درآمده و سپس بدرس مولانا شهاب الدين محمد جاجرمي که در سلسله تلمذ به سعدالدين تفتازاني ميرسد درآمده و علوم ادب عربي را در محضر اساتيد مذکور فراگرفت و پس از آنکه بسمرقند آمد بدرس قاضي زاده که از محققان عصر بود درآمد و بهيات و نجوم اشتغال پيدا کرد و بمرتبه اي از فضل رسيد که شهرت وي همه جا را فراگرفت و در فنون ادبي و علوم عقلي و نقلي و معارف يقيني ماهر گرديد». و خود وي در قصيده سابقالذکر گويد:
درآمدم پس از آن در مقام کسب علوم
ممارسان فنون را فتاده در دنبال
و علومي را که بتحصيل آن پرداخته چنين بيان کرده : نحو و صرف و منطق و حکمت مشائي و حکمت اشراقي و حکمت طبيعي و حکمت رياضي و علم فقه و اصول فقه و علم حديث و علم قرائت قرآن و تفسير آن . آنگاه مراحل سير و سلوک خود را يکايک شرح داده پس از آن بذکر شاعري خويش وارد شده و گويد:
ز طور طور گذشتم ولي نشد هرگز
ز فکر شعر نشد حاصلم فراغت بال
هزار بار از اين شغل توبه کردم ليک
از آن نبود گريزم چو ساير اشغال .
وي در فنون طريقت پيرو سلسله نقشبنديه و از مريدان سعدالدين محمد کاشغري خليفه شيخ بهاءالدين عمر نجاري (متوفي 791 ه' .ق .) موسس يا مجدد سلسله نقشبنديه بوده و بشرف دامادي وي اختصاص يافته است . و به سه واسطه بحضرت خواجه بزرگبهاءالدين معروف به نقشبند ميرسد، چه ايشان نسبت ازحضرت مولانا نظام الدين خاموش داشته اند و خدمت ايشان نسبت از خواجه علاءالحق والدين المشتهر بعطار گرفته اند و خواجه علاءالدين مريد خواجه بزرگ بوده اند. جامي با مشايخ عصر خود ملاقاتهائي داشته که از جمله آنان خواجه محمد پارسا و ديگر مولانا فخرالدين لورستاني و ديگر خواجه برهان الدين ابونصر پارسا و ديگر خواجه شمس الدين محمد کوسوئي و ديگر مولانا جلال الدين پوراني و ديگر مولانا شمس الدين محمد اسد و آن که تا آخر عمر رشته ارادت او را بر گردن داشته خواجه ناصرالدين عبيداللّه معروف بخواجه احرار بوده است . خواجه اخيرالذکر مرشد طائفه نقشبنديه در خراسان و ماوراءالنهر و معاصر جامي بوده و جامي بعظمت و جلال او همه جا اذعان کرده و او را استاد و مخدوم خود خوانده است .
فرزندان و خويشان جامي : جامي چهار پسر داشت که اولي يک روزه و دومي يکساله و چهارمي چهل روزه بود که از دنيا رفتند. و فرزند سوم ايشان خواجه ضياءالدين يوسف بود که در شب چهارشنبه نهم شوال 882 ه' .ق. بدنيا آمده . جامي را برادري بوده است موسوم به مولانا محمد که شرح حال وي در مجالس النفائس آمده و ظاهراً مرد فاضلي بوده و در موسيقي مهارتي داشته و در زمان جامي از جهان درگذشته و او در وفات برادر مرثيه اي بطرز ترکيب بند ساخته است .
مسافرتهاي جامي : 1 - در کودکي از جام بهرات آمده و پيش خواجه علي سمرقندي درس خوانده است . 2 - در جواني در زمان شاهرخ از هرات بسمرقند رفته . 3 - مراجعت از سمرقند بهرات و ملاقات با قوشچي و سعدالدين کاشغري . 4 - مسافرت بمرو براي زيارت خواجه عبداللّه احرار. 5و 6 - مسافرت دوم و سوم بسمرقند براي زيارت خواجه مذکور. 7 - مسافرت بحجاز از خراسان و عبور از همدان ،کردستان ، بغداد، کربلا، نجف ، مدينه ، مکه ، دمشق، حلب ،تبريز. اين مسافرت طولاني ترين و مهمترين مسافرتهاي جامي است .
طبع شعر: جامي علي التحقيق در فن شعر و شاعري شهره روزگار و استاد مسلم زبان پارسي بوده و بحق به خاتم الشعراء لقب يافته است ، زيرا دستگاه شعر و شاعري به اسلوب اساتيد قديم خراسان و فارس و عراق بمرگ او برچيده شد و تا قرن سيزدهم ستاره درخشاني که از قدر اول شمرده شود در افق ادب پارسي طلوع نکرد. وي در آداب عربي و صنعت ترجمه و احاطه در فنون ادب عربي کمال تبحر داشته و اين معني هم از اشعار وي لائح و واضح است .
تاثير اساتيد سخن در جامي : جامي بدون شک تحت تاثير اساتيد ماقبل خود بوده و از مطالعه سخنان وي بخوبي معلوم ميشود که تا چه پايه قوت طبع و کمال شاعري او مرهون مطالعه دواوين و آثار شاعران بزرگ مي باشد. خود وي نام بعضي از اساتيد شعر را با ادب و حرمت نام برده چنانکه غزلسرائي خويش را به اسلوب کمال خجندي منسوب داشته و در پايان يکي از غزلهاي خود بدان اشاره کرده :
يافت کمالي سخنش تا گرفت
چاشنئي از سخنان کمال
و از خاقاني نيز در قصيده اي که به اقتفاي از وي گفته چنين ياد ميکند:
سخن آن بود کز اول نهاد استاد خاقاني
بمهمانخانه گيتي پي دانشوران خوانش .
و همچنين از نظامي و اميرخسرو دهلوي در مثنويات با حرمت نام برده و در قطعه اي که تحول دوران شاعري خود را شرح داده روش مثنوي سرائي خويش را به اين دو استاد منسوب دانسته و گويد:
نظامي که استاد اين فن وي است
در اين بزمگه شمع روشن وي است
ز ويرانه گنجه شد گنج سنج
رسانيد گنج سخن را به پنج
چو خسرو به آن پنج هم پنجه شد
وز آن بازوي فکرتش رنجه شد.
و همچنين از مولانا جلال الدين رومي نيز به احترام ياد کرده و بطور کلي در مثنويات از اساتيدي مانند: فردوسي ، خاقاني ، انوري ، عنصري ، ظهير فاريابي ، کمال اصفهاني ، سعدي ، حافظ، کمال خجندي ، و بعضي ديگر از شعرا به احترام نام برده است .
عقيده جامي : درباره عقائد ديني جامي ميان تذکره نويسان اختلاف است . دسته اي ازشيعيان کوشيده اند که به استناد بعضي اشعار او را شيعه محسوب دارند و اشعاري را که در مدح خلفا سروده تقيه پندارند. گروهي ديگر از تذکره نويسان شيعه او را سني مذهب متعصب و تعاليم او را از مقوله کفر و زندقه پنداشته اند. و دسته سوم عقيده دارند که وي از تعصب عاري بوده و از مطالعه آثارش چنين نتيجه گرفته اند که مبادي او در علوم ظاهري از اصول مبتني بر اصول عقائد متکلمين اشاعره و در فروع بمذهب شافعي بوده است اما در علوم باطني سالک مسلک طريق عرفان و تصوف بوده و سلسله ارادت نقشبنديه ماوراءالنهر را بر گردن جان داشته است . مرحوم قزويني در نامه اي که در آخر کتاب «جامي » بقلم آقاي حکمت بچاپ رسيده شرحي آورده که خلاصه آن چنين است : که چرا مردم آن اهميتي که لايق مقام شامخ فضل و دانش جامي است براي او قائل نيستند و رتبه عالي او در شعر و شاعري که بعقيده اکثر فضلاء خاتمه شعراء بزرگ فارسي زبان است ، چرا در ميان ايرانيان احراز نکرده است ، از روي مطالعات و مسموعات خود حدس ميزدم که علت عمده آن اين است که با همه تمايلي که بمشرب عرفان و تصوف داشته که لازمه آن خلو از تعصب و مناقشات مذهبي و مخاصمات ديني است ، معذلک وي نه فقط خالي از تعصب نبوده بلکه بسيار متعصب بوده و ازمجموع آثار، قرائني بدست مي آيد که اين حدس را تاييد ميکند، در شرح حال متصوفين جميع کساني که ادني انتسابي به اين طائفه داشته و سني بوده اند از مشايخ صوفيه دانسته و با استقصاي کامل بشرح احوال آنها پرداخته ولي از ذکر مشاهير مشايخ صوفيه شيعه مانند سيد نعمت اللّه و شيخ آذري و شيخ صفي الدين اردبيلي و نظائر ايشان خودداري کرده است . بعلاوه در سرتاسر کتب منظوم و منثور خود هرجا بهانه اي بدست مي آورده از طعن و ذم و قدح شيعه فروگذاري نميکرده است ، و درباره ابوطالب بااين که اجماع علماء شيعه و اکثر زيديه و بسياري از اهل سنت بر اين است که به اسلام درآمده ، او را قدح کرده و همراه بولهب در سقر جا داده و گويد:
هيچ سودي نداد آن نسبش
شد مقر در سقر چو بولهبش .
و تمام ياريها و کمکهائي که در دوران سختي پيغمبر به او کرده ناديده گرفته است . اينها همه دلائل واضح بر تعصب وي در تسنن و عناد وي با شيعه است - انتهي . بهرحال از بعض اشعار که بوي نسبت داده شده ميتوان گفت از تعصبات جاهلانه تا اندازه اي برکنار بوده و در پاره اي موارد که از گفتار وي بوي تعصب مي آيد بر فرض صحت علل و جهاتي موجب آن گرديده است . از جمله رباعي زير:
اي مغبچه دهر بده جام ميم
کامد ز نزاع سني و شيعه قيم
گويند که جاميا چه مذهب داري ؟
صد شکر که سگ سني و خر شيعه نيم .
و نيزگويد:
ز هفتاد و دو مذهب رو بسوي تو
بلي عاشق نداند مذهبي جز ترک مذهبها.
و با اينهمه موافق مشهور و ظاهر آثار جامي وي سني المذهب و صوفي المسلک و جبري العقيده و نقشبندي الطريقه بوده است .
تاليفات و آثار جامي : تاليفات وي را از ريحانة الادب که متاخرترين تذکره است نقل ميکنيم : 1 - اشعةاللمعات : که شرح کتاب لمعات شيخ فخرالدين ابراهيم همداني مشهور به عراقي است که به امر عليشير نوائي آن کتاب را که مشتمل بر حقائق عرفانيه ميباشد شرح کرده است . 2 - اعتقادنامه : منظومه اي است در اصول اعتقادات اسلامي و در اين منظومه کتاب اللّه (قرآن ) را قديم شمرده و رويت خداي تعالي را مورد بحث قرار داده و گويد: هست ديدار حق اجل نعم ... 3 - بهارستان : که براي فرزندش ضياءالدين يوسف در وقتي که ده ساله بوده و به آموختن مقدمات زبان عربي اشتغال داشته به روش گلستان سعدي تاليف کرده است . 4 - تاريخ هرات . 5 - ترجمه قصيده ميميه فرزدق:قصيده معروفي که فرزدق در مسجدالحرام در مدح حضرت سجاد (ع ) انشاد کرده و جامي آنرا به فارسي ترجمه کرده است . 6 - تفسيرالقرآن . 7 - چهل حديث . 8 - خاتمةالحيوة. يک منظومه مثنوي است که در آخر عمر سروده است .9 - الدرةالفاخرة: شرح و تفصيل مذاهب حکما و صوفيه است . 10 - ديوان اشعار که شامل قصائد و غزليات و قطعات و رباعيات ميباشد و در حدود هشت هزار و هفتصد و پنجاه بيت است و دو نسخه خطي آن بشماره هاي 333 و 334در کتابخانه مدرسه سپهسالار جديد موجود است . 11 - رساله اي در معما. 12- رشح بال در شرح حال : قصيده اي است که شرح مختصري از احوال خود را بنظم آورده است . 13 - شرح قصيده تائيه ابن فارض . 14 - شرح فصوص الحکم محيي الدين عربي : اين شرح در حاشيه جواهرالنصوص عبدالغني نابلسي در مصر بچاپ رسيده است . 15 - شرح قصيده برده . 16 - شواهد النبوة. 17 - فاتحةالشباب : اين کتاب را در اوائل جواني بنظم آورده است . 18 - الفوائدالضيائيه : شرح کافيه ابن حاجب که کتابيست در نحو و اين شرح معروف است بشرح جامي و مکرر بچاپ رسيده است . 19 - لوامع: شرح قصيده همزيه ابن فارض . 20 - لوايح : رساله مختصري است به فارسي که به نثر مسجع و مشتمل بر برخي نکات عرفاني است . 21 - مناقب خواجه عبداللّه انصاري . 22 - مناقب ملاي رومي . 23 - نفحات الانس من حضرات القدس . 24 - النفحة المکيه . 25 - نقدالنصوص في شرح نقش الفصوص محيي الدين عربي . 26 - واسطةالعقد: اين کتاب را جامي در اواسط زندگاني خود برشته نظم آورده است . 27 - هفت اورنگ که بسبعه جامي مشهور و شامل مثنويهاي زير: سلسلة الذهب ، سلامان و ابسال ، تحفةالاحرار،سبحةالابرار، خردنامه اسکندري ، مجنون و ليلي ، يوسف و زليخا ميباشد.
جامي در هفدهم محرم سال 898 ه' .ق . در سن هشتاد و يک سالگي در هرات درگذشت ، شعر زير درباره تاريخ وفات اوست :
سلطان ملک دانش ، جامي که يافت در خلد
از باده وصالش ارواح قدس جامي
تاريخ فوت او را از عقل خواستم گفت
آه از فراقجامي ، آه از فراق جامي .
(تلخيص از ريحانة الادب و کتاب جامي تاليف حکمت ). و رجوع به روضات الجنات و آتشکده آذر و زرکلي و مقدمه ج 3 ادوارد برون و مجالس النفائس و معجم المطبوعات و قاموس الاعلام و حبيب السيرو رياض العارفين و از سعدي تا جامي شود.






نظرات:
Most powerful&cost effective SEO service in world get up to 100K backlinks now!
«backlinks» می‌گوید:
«Get up to 100000 forum backlinks with our backlinks service & massive targeted traffic Get large online web traffic using best backlink service available. We can post your marketing message up to 100’000 forums around the web, get thousands of backlinks and incredible targeted online web traffic in very short time. Most affordable and most powerful service for web traffic and backlinks in the world!!!! Your post will be published up to 100000 forums worldwide your website or blog will get instant traffic and massive increase in seo rankings just after few days or weeks so your site will get targeted long term traffic from search engines. Order now: backlink service»
backlink checker free backlinks services
«seo backlink» می‌گوید:
«what\'s up meyglad.persiangig.com admin discovered your blog via search engine but it was hard to find and I see you could have more visitors because there are not so many comments yet. I have found site which offer to dramtically increase traffic to your blog http://xrumerservice.org they claim they managed to get close to 1000 visitors/day using their services you could also get lot more targeted traffic from search engines as you have now. I used their services and got significantly more visitors to my blog. Hope this helps :) They offer seo backlink bad seo backlinks high quality backlinks Take care. John»
cell phone service backlink building service
«purchase backlinks» می‌گوید:
«nice to be here meyglad.persiangig.com owner found your website via search engine but it was hard to find and I see you could have more visitors because there are not so many comments yet. I have discovered site which offer to dramtically increase traffic to your blog http://xrumerservice.org they claim they managed to get close to 1000 visitors/day using their services you could also get lot more targeted traffic from search engines as you have now. I used their services and got significantly more visitors to my blog. Hope this helps :) They offer improve pagerank organic seo backlinks backlinks seo Take care. steve»
purchase backlinks backlinks services
«page rank backlink» می‌گوید:
«google seo john seo backlink service backlinks»


متن امنیتی
گزارش تخلف
بعدی